Осетия - Алания | Осетины - Аланы | Сарматы

Иу бон Нарты Сатана стыр доны былыл гæрзтæ 'хсадта, йæ уæлæ
цыбыр куырæт, афтæмæй. Донæн иннæ фарс та йæ фосы дзуг хызта иу
фийау. Сатана уый бæрц рæсугъд уыди, уый бæрц урс уыди йæ буар,
æмæ йæ фийау куы ауыдта, уæд æм йæ зæрдæ бахъазыдис, дурыл йæхи
æруагъта æмæ фехсинаг ис. Сатана уый фæхъуыды кодта æмæ йын йæ
бонтæ нымайын байдыдта.
Йæ афон куы 'рцыди, уæд Сатана Нарты лæппутæй иу къорды йемæ
акодта æмæ сæ уыцы дур халыныл сифтыгъта. Дурæн йæ хуылфмæ куы
бахæстæг сты, уæд Сатана лæппуты рарвыста, йæхæдæг дуры хуылф
бакъæртт кодта æмæ дзы лæппу райста. Рахаста Сатана лæппуйы æмæ йæ
байдыдта хъомыл кæнын, ном та йыл сæвæрдта Сослан.

Нарты фæсивæд æмгуыппæй Хъазæн фæзы æрæмбырд сты. Стыр симд
самадтой уыцы ран. Сосланæй хуыздæр ничи сарæхсти симынмæ Нарты
фæсивæдæй. Зæххыл куыд арæхсти, фæсивæды уæхсчытыл дæр афтæ
арæхсти Нарты скуыхт Сослан.
«Цæйут, ныр та нæ фæттæ бавзарæм!» — загътой Нарты фæсивæд,
бирæ куы фæсимдтой, уæд. Мысан æрæвæрдтой, æхсынтæ байдыдтой.
Нарты фæсивæдæй цæуылнæ разындаид рæстдзæвинтæ. Фæлæ дзы Сосланы
хуызæн иу дæр нæ фескуыхт фатæй: уыцы иу ран æмбæлдис йæ фат алы
æхстæн дæр.
Чысыл фалдæр, фурды был, ривæд кодтой фос. «Æххæст-ма бавзарæм
нæ тых дæр», загътой Нарты фæсивæд, «цомут фурды былмæ!» Бацыдысты
Нарты фæсивæд фурды былмæ. Уым-иу хъомы рæгъауæй раластой æнæхост
уæныджы; фæсивæдæй-иу ын исчи йæ сыкъатыл ныххæцыдаид æмæ-иу æй
фехстаид фурды сæрты, иннæ фарсмæ нæ кæмæн бахауа, зæгъгæ. Уыцы
æвзæрст фæкодтой сæхи, фæлæ дзы иуы бон дæр нæ баци уæныг фурды
фаллаг фарсмæ фехсын.

Нарты Сослан иу бон цуаны ацыд. Иу ран иу тæрхъус амардта,
æндæр ницæуыл сæмбæлди. Тæрхъусы бастыгъта, суæнгтæ йæ кодта, йæ
игæртæ йын уæхстыл бакодта æмæ сæ сфизонæг кодта, йе 'ннæ уæнгтæ
йын йæ цармы мидæг атыхта. Физонæг куы сфыхтис, уæд хуыцауæгас
загъта. Уый куы загъта, уæд тæрхъус фестади æмæ алыгъди. Йæ къухтæ
ныццагъта Сослан: «Ай хуызæн диссаг ма уыдзæни?! Тæрхъус амардтон,
суæнгтæ йæ кодтон, йæ игæртæ йын сфизонæг кодтон, ныр уæлæ
фæлидзы».
Тæрхъус æм фæстæмæ дзуры:
— Уый æппындæр диссаг нæу, диссæгтæ Гуымы' фцæгæн æтте ис.
«Уымæй диссагдæр цы у, уый куы нæ фенон, уæд гæнæн нæй»,
загъта Сослан йæхицæн æмæ сæхимæ 'рцыди, хæссынæн рæуæг, хæрынæн
адджын, ахæм хæринæгтæ скæнын кодта йæхицæн фæндагмæ, сбадтис йæ
бæхыл æмæ араст ис Гуымы бæстæм.

Сослан сфæнд кодта Нарты астæу бæрæгдæрæй фæцæрын. Уый тыххæй
йæ зæрды 'рæфтыди лæджы сæрдзæрмттæй æмæ рихидзæрмттæй кæрц
скæнын. Уыцы хъуыддаг никæй къухы æфтыди.
Сослан-иу лæг амардта, йæ сæры царм-иу ын æд рихитæ растыгъта,
афтæмæй æнæхъæн кæрцхор æрæмбырд кодта цæрмттæ. Кæрцхор ын куы
сысты, уæд сагъæс кæнын байдыдта, чи мын бахуыйдзæнис мæ кæрц æнæ
аиппæй, зæгъгæ.
Иу ран бадтис æртæ чызджы. Сослан уыдонмæ фæхаста йæ кæрцаг
хуыйынмæ. Чызджытæ сæрдзæрмттæм æмæ рихидзæрмттæм куы 'ркастысты,
уæд дзы чи йæ мады 'фсымæры сæрдзарм æмæ рихидзарм базыдта, чи
йæхи 'фсымæры, æмæ сагъæс кæнын байдыдтой, цы кæнæм, зæгъгæ.
Гæнæн нал уыди, æмæ загътой Сосланæн, райсом дын скæрддзыстæм
дæ кæрц, зæгъгæ. Рацыди Сослан дæр йæ хæдзармæ.

Нартыл ныккодта фыд зымæк æруарыдис залты мит. Сæ фосæн
бахæринаг ницыуал уыдис. Катайы бацыдысты, нæ фос цæмæй аирвæзын
кæнæм, зæгъгæ, нæ бæхтæ куы фæцагъды уой, уæд æнæбæх лæг
æнæбазыртæ маргъæй уæлдай куы нæ у.
Иу бон æрæмбырд сты лæгæвзæрстæй се стыр хæдзармæ æмæ уынаффæ
кæнынц, кæдæм фескъæрой сæ фос, ууыл. Дзурынц Уырызмæгмæ:
— Ды бирæ фæхаттæ, зоныс бæстæтæ иууылдæр,— чи зоны, ахæм
бæстæ фехъуыстаис, зымæг мит кæм нæ вæййы.
— Ахæм бæстæ бæргæ зонын,— загъта Уырызмæг,— денджызы был Тары
фыртты бæстæ: зымæг дзы кæрдæг уæрагмæ вæййы, йæ кæрдæг та —
астымгæрдæг-къуыстымхал. Уым нæ фос куы фæхизой, уæд сæ уромæг нал
бауромдзæн. Фæлæ зын у уырдæм фос аскъæрынмæ ныфс бахæссын. Дыууæ
'фсымæры сты уыдон —Мукара æмæ Бибыц. Сæ иуæй куы аирвæзой нæ фос,
иннæмæй уæддæр нæ аирвæздзысты.

Сырдон йæ фырты мысанæн æрæвæрдта Нартæн æмæ сын загъта:
— Кæд æмæ мын мæ фырты фæцæф кæнат æмæ йæ амарат, уæд мæ ницы
хъæуы, кæд æмæ йæ нæ фæцæф кæнат æмæ йæ нæ амарат, уæд мын
хæдзарæн гал куыд радтат, афтæ.
— Хорз,— загътой Нарты фæсивæд æмæ 'хсын байдыдтой Сырдоны
фырты. Алы бон дæр æй æхстой, фæлæ йын фæцæф кæнынæн ницы
фæрæзтой. Бирæ бонтæ куы фæтухæн кодтой æмæ йæ куы нæ цæф кодтой,
уæд сыл худæгæй мардис Сырдон, йæхи цæттæ кодта хæдзарæн гал
райсынмæ. Уалынмæ, дын, сæм Нарты Сослан кæцæйдæр фæзындис. Нарты
фæсивæд Сосланы куы федтой, уæд йæ размæ азгъордтой æмæ йын
радзырдтой Сырдоны хъуыддаг.

Нарты Сослан Хызы фырт Челæхсæртæджы чызг Бедухайы куырдта,
фæлæ йын æй йæ фыд нæ лæвæрдта. Авд азы йыл фæдзырдта Сослан — нæ
йьгн сразы ис ЧелАхсæртæг йæ чызджы радтыныл.
Уæд иуахæмы Алæгатæ сцæттæ кодтой, хæрдæй, нуæзтæй цы хъуыдис,
уый, æмæ сарæзтой стыр куывд. Æрхуыдтой Нарты адæмы сæ куывдмæ.
Рабадтысты Нарт Алæгаты стыр хæдзары рæгъытæй. Иу рæгъы уæле
хистæрæн Уырызмæг бадтис, иннæ рæгъы уæле Хæмыц, æртыккаг рæгъы
уæле та Сырдон. Сæмбæлдис сæ куывды Хызы фырт ЧелАхсæртæг дæр.
Хæрынц æмæ нуазынц Нарты адæм, Алæгаты стыр куывды уæле дæлæмæ
гаджидæуттæ уадзынц. Иу дзæвгар куы абадтысты, уæд Сослан æмæ Хызы
фырт ЧелАхсæртæг фæбыцæу сты,— алчи сæ йæхицæй æппæлы.
— Мæ фыды стæн, æз дæуæй хуыздæр лæг дæн,— загъта Хызы фырт
ЧелАхсæртæг.— Алцæмæй дæр мæ бон у демæ афæлварын. Цæй-ма,
хæснагыл ракафæм, кæддæра чи кæй амбулид.

Иуахæмы Сослан дард балцы цæуын сфæнд кодта æмæ араст ис
Хурыскæсæны 'рдæм. Иæ мигъæмдзу æмæ уадæмдых бæх æй арвæй зæххы
астæуты фескъæфы.
Нартæй чидæртæ Сосланмæ мæсты уыдысты. Хъуыды кæнын байдыдтой,
йæ зæрдæ йын тынгдæр цæмæй фæриссын кæнæм, цы фыд ын скæнæм,
зæгъгæ, æмæ сæ фæнд ууыл ахицæн ис: «Йæ мад Сатанайы йын цæрдудæй
мæрдтæм барвитæм — зындоны цады йæ баппарæм». Барвыстой Сатанамæ:
«Абон — майрæмбон, иннæ майрæмбоны дын цæрдудæй зындоны цады æнæ
ныппаргæ нæй, æмæ дæм тæригъæдæй цы ис, уыдоныл уæдмæ фæкув».
Куыд нæ бауынгæг уыдаид Сатанайæн йæ зæрдæ. Нырдиаг кодта, йæ
цæсты сыг ставд цæппузырæй нызгъæлдта. Хъуыды кæнын байдыдта
Сатана, ме 'нæныййаргæ лæппу Сосланæн цы амалæй фехъусын кæнон,
зæгъгæ.

Иу изæр Сослан Нарты хъæуы уынгты уæлæмæ фæцæуы. Иу тигъмæ
схæццæ ис, æмæ дзы лæппу-фæсивæд лæууынц. Сосланы нæ уынынц æмæ
дзурынц: «Сослан цæй Сослан у, махты руаджы куы нæ уаид, уæд!»
Дыккаг тигъмæ схæццæ ис. Уым дæр лæууынц лæппу-фæсивæд æмæ
дзурынц: «Сослан цæй Сослан у, махты руаджы куы нæ уаид, уæд!»
Æртыккаг тигъмæ схæццæ ис. Уым дæр та лæууынц фæсивæд æмæ
дзурынц: «Сослан цæй Сослан у, махты руаджы куы нæ уаид, уæд!»
«Мæ хуыцауы стæн, адоны мын æнæ бавзаргæ нæй», загъта Сослан
æмæ æрæмбырд кодта фæсивæды иу ранмæ.
— Гъей, мардзæтæ! — дзуры сæм Сослан. — Уарбийы 'фсæдтæ Хызыны
'фцæгыл ссæуынц, æмæ сын сæ ис, сæ хæзна байсæм. Алчи уæ æд
фæндаггаг, æд хæцæнгарз райсом боны цъæхыл рæвдзæй куыд рацæуа,
афтæ.

Иу изæр куы уыдис, уæд Сослан бадти Нарты Ныхасы.
Уалынджы Уырызмæг цуанæй уæнтæхъил æмæ сæргуыбырæй æрцыдис.
— Цæуыл æнкъард дæ, Уырызмæг?— фæрсы йæ Сослан.
— Бирæ фæхаттæн, фæлæ мыл ахæм æмбисонд никуы-ма сæмбæлд,—
загъта Уырызмæг.— Ацы бон хъамылы уыдтæн цуаны. Кæсын, æмæ иу ран
хуры тынтæ ныккастысты æстдæссион сагмæ. Æхстбæрцмæ йæм бацыдтæн,
ме 'рдын æм фæцарæзтон, æмæ, гъа ныр фехсон, куыд загътон, афтæ мæ
фæттæ иууылдæр фæпырх сты, иу дæр дзы нал аззадис мæ фатдоны. Уæд
мæ цирхъ фелвæстон æмæ йæ басырдтон, фæлæ та йæ æрцæвон, зæгъгæ,
куыд загътон, афтæ цирхъ мæ къухтæй асхъиудта, æмæ иунæг Хуыцау
зоны, цы фæци; саг дæр фестадис æмæ алыгъди. Бæргæ ма азгъордтон
йæ фæдыл, фæлæ ма ацу æмæ йæ ды ссар: уайтагъд æрбадæлдзæх и! Саг
та — ахæм саг, æмæ йæ хъуын уыди сыгъзæрин.