Осетия - Алания | Осетины - Аланы | Сарматы

Нарты рæсугъд Дзерассæ рацæйцыдис донмæ. Доны хицау Гæтæг
схудт Дзерассæмæ, йæ цæст æм æрныкъуылдта æмæ йæм дзуры:
— Уæ, мæ хуры хай, урсцъар рæсугъд Дзерассæ, бауарз мæ, кæннод
дын дон нæ радтдзынæн! Фæтарст Дзерассæ Гæтæгæй, аздæхт æнæ донæй
æмæ бацыд сæхимæ. Дзерассæ та дыккаг хатт ацыди донмæ. Æнхъæл
уыдис, нал ыл сæмбæлдзæнис Гæтæг, фæлæ йыл сæмбæлд. Дзерассæйæн
гæнæн нал уыд, æмæ æмуд æрцыд Гæтæгимæ, æмæ йын райгуырд лæппу,
номæй та йæ схуыдтой Гæтæджы фырт Сырдон.
Сырдон райдыдта хъомыл кæнын æмæ зыдта æппæт дæр, цы уыди цы
уыдзæн, уыдæттæ. Нартимæ нæ фидыдта, цыди сыл сайдæй, æмæ йæ
сæхуыдтæг дæр сайдтой, фæлæ-иу æм кæд Нарт мæсты дæр сысты, уæддæр
æй уарзгæ дæр бирæ кодтой...

Нарты гуыппырсартæ — Уырызмæг, Хæмыц, Сослан, Батрадз æмæ
иннæтæ — сфæнд кодтой дард балцы ацæуын. Уæд иу бон араст сты.
Хъæуæй ахызтысты, афтæ æрхъуыды кодтой: «гъей джиди, Сырдон дæр ма
немæ куы уаид,— дард балцы цæугæйæ хъæлдзæг лæг у!»
Уæд кæстæртæй иу афтæ зæгъы:
— Ам мæм куы фæлæууиккат, уæд æй æз ныртæккæ ракæнин,
— Фæлæудзыстæм,— зæгъгæ, йын загътой,— æрмæст тагъд цу æмæ
фæстæмæ дæр тагъд фездæх.
Лæппу фæстæмæ йæ бæх фæзылдта æмæ Сырдоны хæдзары дуармæ
балæууыд, æмæ мидæмæ дзуры:
— Йе, Сырдон, æттæмæ-ма ракæс, кæд ам дæ, уæд!
— Мæнæ дæн,— зæгъгæ, йæм радзырдта Сырдон æмæ йæм æттæмæ
рауади æмæ йæ бафарста:
— Гъы, цы хорздзинад зæгъдзынæ? Хъусын дæм...

Нарт иумæйаг æмбырддон хæдзар арæзтой æмæ йыл фæцархайдтой
афæдзæй-афæдзмæ, цæмæй йæм Сырдон фау ма 'рхастаид, уый тыххæй.
Уæд сцæттæ ис хæдзар, æмæ загътой.
— Ныр фенын кæнæм нæ хæдзар Сырдонæн, кæддæра ма йæм исты фау
хæссы æви нæ?
Арвыстой, дын, Сырдонмæ Сосланы.
Сослан æм ныццыди æмæ йын загъта:
— Нарты æмбырды дæм дзурынц.
Уæд ын Сырдон загъта:
— Ацæудзынæн!..
Æмæ араст сты иумæ. Æмæ бацыдысты Нарты иумæйаг хæдзармæ. Нарт
се 'ппæт дæр уым уыдысты æмæ загътой Сырдонæн:
— Нæ хæдзар дæ зæрдæмæ цæуы æви ма йæм исты фау ис?
Сырдон фæракæс-бакæс кодта хæдзары къуымты.
— Хорз у, фæлæ ма...,— зæгъгæ, загъта Сырдон æмæ сыстад æмæ
рацыди.

Иу бон Нарт ацыдысты хæтæны. Сырдоны дæр ахуыдтой семæ. Ницы
бафтыд сæ къухы, æмæ раз дæхтысты фæстæмæ.
Уæд Нарт зыдтой æнæбын цад тар хъæды астæу æмæ загътой: «Уыцы
цад Сырдон нæ зоны, ууылты йæ арвитæм, æмæ кæд фесæфид». Цадыл
пыхсытæ мæнг калд æркодтой. Æмæ арвыстой Сырдоны цады комкоммæ
фæндагыл. Нæ базыдта Сырдон, уым цад кæй уыдис, уый æмæ дзы
ныххаудта. Былгæрон ма бæласы уидæгтыл фæхæст æмæ амæлттæй
раирвæзтис цадæй. Хус къæцæлтæй арт акодта, ахус кодта йæ дзауматæ
æмæ Нарты размæ азгъордта. Нарт Сырдонæн фесæфын æнхъæл уыдысты,
фæлæ сæм уый хъæр кæны:
— Фæлæуут-ма, Нæртон хæтæг адæм, диссаг уын радзурон, дунейы
диссаг!

Иу бон Нарт Сырдоны сусæгæй ацыдысты хæтæны.
Сырдон рацыди уынгмæ æмæ сывæллæтты фæрсы:
— Уæдæ Нарт кæм сты,— куы ничи сæ зыны æттæмæ?
Уæд æм иу лæппу бацыд æмæ йæм дзуры:
— Мæн-иу ма схъæр кæн, фæлæ Нарт дæ сусæгæй хæтæны ацыдысты.
Сырдон йæ хæдзармæ бацыди, йæхи арæвдз кодта æмæ араст ис сæ
фæдыл. Иу æртæ боны куы фæцыди, уæд сау хъæды æрынцад æмæ уым
бонасадæн кодта. Кæсы, æмæ æрдузы æртæ уæйыджы кæрæдзийы нæмынц.
Сырдон йæхи сæ цурты цæуæг акодта æмæ сæм дзуры:
— Уæ, байрйат, къобортæ! Цы кæнут, кæрæдзийы цæуыл нæмут? Хыл
кæнын хорз нæу, фæлæ худинаг у! Уæйгуытæ йæм дзурынц:
— Мах кæнæм уаргæ æмæ нæ фидауæм.

Нарты адæмæй иу дæр, иннæ дæр дзырдта:
— Сырдон, дæ мæрдтæн хист скæн, кæннод иннæ мæрдтæм æнхъæлцау
уыдзысты, дæхи цæмæн тæригъæдджын кæныс мæрдты æгъдауæй?
Иутæ ма йын фидис дæр кодтой:
— Дæуау исчи йæ мард æгадæй уадзы?!
Сырдон дзæбæх æмбæрста, уыцы ныхæстæ цæй фæдыл уыдысты, уый:
адæмы фæндыди мæгуыр Сырдоны иунæг хъуг бахæрын.
Æмæ Сырдон иукъорд рæстæджы йæхи ныхъус кодта. Æрæджиау зæгъы
Нартæн:
— Цæмæй мын хист кæнын кæнут мæ мæрдтæн, куы ницы мæм ис, уый
куы зонут, уæд?
— Æрæмбырд кæн дæ хæстæджытæ æмæ дæ лымæнты, æмæ дæм фæкæсæнт,
уæддæр дæ мæрдты æнæ хист ма ныууадз,— загътой Сырдонæн Нарт.
Марды кæндæн цы 'мбæлдис — хæрдæй, нозтæй — уый фаг
уæлдайджынтæй æрæмбырд кодта Сырдон.

Нарты Сырдон иу лæгæй фæхæсджын йс, тын хæсджын. Цыбыркъух лæг
уыди Нарты Сырдон. Уыцы цыд æм кодта хæсдæдтæг, фæлæ-иу фæстæмæ
аздæхт афтидæй. Йæ хæс йæ къухы нал æмæ нал æфтыд. Æдзух ын
æмгъуыдтæ, æфсæнттæ кодта Сырдон.
Иу æмгъуыдмæ та хæсдæдтæг фæзынд Сырдоны хæдзармæ.
— Йе, Сырдон, уым нæ дæ?
— Сырдон ам нæй,— радзырдтой хæдзарæй.
— Кæм ис?
— Дæлæ хъæугæрон догъгъæрæг къахы. Хæсдæдтæг араст ис
хъæугæронмæ.
— Байрйай, Сырдон!

Сырдонмæ уыдис хæрзхаст тохъыл. Нарт æм бабæллыдысты æмæ йæ
сфæнд кодтой бахæрын. Иу бон та Ныхасы бадтысты æмæ дзурынц
Сырдонмæ:
— Хъаймæт æрхæццæ кæны, Сырдон, æмæ дæ тохъыл афтæмæй
фесæфынæн æвгъау у, фæлтау бавдæлæм æмæ йæ аргæвдæм доны был.
Физонджытæ скæндзыстæм æмæ уæд Хуыцау кæсдзæн æмæ махмæ.
Сырдон уæлдай ницыуал загъта, сразы ис.
Иу хур бон Нарт ацыдысты доны былмæ; Сырдон дæр аласта йæ
тохъыл. Æрбынат кодтой донбыл иу бæласы бын, раргæвстой Сырдоны
тохъылы æмæ йæ уайтагъд асыгъдæг кодтой. Цæй, нæхи уал ауазал
кæнæм, зæгъгæ, сæ дзауматæ раластой æмæ сæхи найын байдыдтой.
Сырдон баззад кусарты уæлхъус. Нарт сæхи найынц. Сырдоны Хуыцауы
'лгъыст сын сæ дзауматæ рамбырд кодта æмæ сæ арты бакалдта. Нарт
сæхи над куы фесты, уæд рацыдысты донбылмæ. Сæхицæн загътой: «Цом
ныр æмæ Сырдоны тохъылæй нæхи хорз фенæм». Фæлæ кæсынц, æмæ сæ
дзауматæ цыдæр фесты.

Нарты Сырдон куы марди, уæд йæ усæн ныффæдзæхста: «Сæрд мыл
мидгъуын кæрц макæд бадар, зымæг мыл тæвд дзул макуы бахæр æмæ уый
фæстæ уазал дон макæд бануаз!»
Нартæн дæр загъта, адæмы хъæр кæм хъусон æмæ фосы уасын кæдæм
хъуыса, уым мæ ма бавæрут, зæгъгæ.
Сырдон куы амард, уæд йæ ус йæ фыдæнæн мидгъуын кæрц дарын
байдыдта, зымæг та-иу тæвд дзул хордта, стæй-иу уазал дон банызта,
æмæ йæ дæндæгтæ разгъæлдысты.
Сырдоны мард Нарт фыддæрадæн бавæрдтой Ныхасы,. æмæ-иу адæм
кæрæдзимæ куы рамæсты сты, уæд-иу сæ иу иннæйы фæлдыста: «Махæй,
уæдæ, мæнг чи зæгъы, уый мæнæ Сырдонæн бæх уæд!»