Осетия - Алания | Осетины - Аланы | Сарматы

Фыр мæстæй иухатт загъта Уырызмæг йæ ус Сатанайæн:
— Дæ Хуыцауы тыххæй, фæцу дæ цæгатмæ! Ахæсс нæ хæдзарæй, цы
дæ бафæнда, уыдон иууылдæр, дæ зæрдæ цы хæзнатæ зæгъы, уыдон, æмæ
мæ ныууадз,— нал дæ фæразын!
— Иттæг хорз,— загъта Сатана.— Гæнæн мын нал ис, мæ лæджыхай,
дæ коммæ бакæсдзынæн, фæлæ ма дæ курын иу хъуыддаг. Æз Нарты цæхх
æмæ кæрдзынæй хайджын дæн, уыдон дæр — афтæ. Ныр мын куывд скæн,—
æз Нартæн мæ нуазæн радтон.
Уырызмæг сразы ис æмæ йын куывд скодта. Сатана заманайы фынг
сарæзта — къæбицты ницыуал ныууагъта хуыздæр хæринагæй, хуыздæр
нуазинагæй. Нарты адæм куывды авд æхсæвы æмæ авд боны фæбадтысты,
стæй сæ хæдзæрттæм фæцыдысты, æрмæст ма уырдыгыстджытæ фæстæдæр
аззадысты. Æмæ сын Сатана загъта:
— А лæгыл ма мын ацин кæнут!...

Фыд аз скодта Нартыл. Тыхсын байдыдтой тынг, сыдæй мæлынмæ
æрцыдысты. Сæ ныфс асаст Нартæн, сæ зæрдæ амард, сæ къухы ницыуал
æфтыдис. Уый бæрц æгуыдзæгмæ, уый бæрц æдзæллагмæ æрцыдысты Нарты
скуыхт фæсивæд, æмæ-иу Ныхасы бон-изæрмæ хуысгæйæ баззадысты. Куы
сæм байхъуыстаис, уæд ма æрмæст мысыдысты сæ цард. «Æз уыцы ран
фескуыхтæн, æз уæд фосы конды фæдæн»,— дзырдтой-иу Нарты адæм,
Ныхасы бадгæйæ, æндæр сæ ничиуал кодта хорз карды кой, хорз фат
æмæ æрдыны кой.

Иуахæмы Уырызмæг уыдис балцы. Уыцы рæстæджы-иу Æртæ Нарты
фæсивæд æрæмбырд сты Нарты Ныхасы æмæ-иу сæхи мидæг тæрхон кæнын
байдыдтой, хуыздæр сæм чи у, ууыл. «Цымæ нæм лæг хуыздæр, ус
хуыздæр чи уыдзæнис? » — алыбон дæр-иу сæм æрцыдис ахæм ныхас.
Фæлæ нæ фидыдтой: æппын чи ницæмæн бæззыдис, уый дæр-иу загъта:
«Æз уæ хуыздæр дæн!»
Куы нæ 'мæ куы нæ фидыдтой,'уæд сын Сатана загъта:
— Уæртæ Къармæгонмæ бацæут, зæронд ус у, æмæ йæ бафæрсут: уый
уын раиртасдзæнис уæ хуыздæры 'мæ уæ фыддæры.
Фæцыдысты Къармæгонмæ æмæ йæ 'рбахуыдтой Ныхасмæ.
— Къармæгон, иу хъуыддагæй дæ фæрсдзыстæм, æмæ нын æй раст
зæгъ,— загътой Нарты фæсивæд.
— Уæ хуыцауы тыххæй, ныууадзут мæ, Нарты хъалтæ! Æз цы зонын?—
загъта Къармæгон.

Базæронд ис тынг Нарты Уырызмæг, басасти йæ тых. Нал цыдис
стæры, нал æй фарстой зондæй Нарты фæсивæд. Фæцис-иу Нарты хъал
фæсивæды 'хсæн ахæмтæ дæр, худгæ йыл чи кодта, ницыуал пайда нын
у, зæгъгæ-иу чи загъта. Райсомæй-иу рацыдис Ныхасмæ æмæ-иу йæ бон
уым арвыста адæммæ хъусгæйæ; кастис-иу, куыд æхстой фатæй Нарты
фæсивæд, æмæ-иу æрлæууыдысты йæ лæппуйы бонтæ йæ зæрдыл, æмæ та-иу
изæры æнкъардæй бацыдис йæ хæдзармæ.
— Гъæй джиди, искуы ма фосы конды фæу!— загъта иухатт Уырызмæг
æмæ рацыди Нарты стыр Ныхасмæ. Ныхасы бадтысты Нарты фæсивæд, æмæ
сæм дзуры:
— Мæ чысылæй мæ зæронды бонмæ уын мæ зонд никуы бахæлæг
кодтон, ныр базæронд дæн, æмæ уын мæ зæронд сæр фыдæбоны йеттæмæ
ницæмæнуал бæззы, мæнæй уын ницыуал пайда ис. Райсом мын стыр
æнгом чырын саразут, уым мæ нывæрут æмæ мæ фурды баппарут: мæнæн
Нарты уæлмæрдты нæй ныгæнæн.

Уæд, дын, цъиу бæласыл куы абадти,
Уым хуымæллæг куы ратыдта.
Æртæ гагайы дзы ахордта.
Уырдыгæй, дын, куы ратахти,
Хуртуаныл куы абадти,
Зады нæмыг, дын, фелвæста.
Зады нæмыг куы ахордта,
Зæхмæ, дын, куы ахаудта,
Ратул-батул куы байдыдта.
Нарты Уырызмæг æй куы ауыдта,
Сатанамæ йæ куы бахаста.
Мæнæуы цæстмæ йæ бахæссы,
Мæнæуы цæсты йæ куы нывæры.
Сæрæй исгæ 'мæ бынæй ахадгæ куы фæвæййы.
Цъиу, дын, уым куы æрчъицы.
Сатана йыл сагъæс куы байдайы,

Иу бон Нарты Сатана стыр доны былыл гæрзтæ 'хсадта, йæ уæлæ
цыбыр куырæт, афтæмæй. Донæн иннæ фарс та йæ фосы дзуг хызта иу
фийау. Сатана уый бæрц рæсугъд уыди, уый бæрц урс уыди йæ буар,
æмæ йæ фийау куы ауыдта, уæд æм йæ зæрдæ бахъазыдис, дурыл йæхи
æруагъта æмæ фехсинаг ис. Сатана уый фæхъуыды кодта æмæ йын йæ
бонтæ нымайын байдыдта.
Йæ афон куы 'рцыди, уæд Сатана Нарты лæппутæй иу къорды йемæ
акодта æмæ сæ уыцы дур халыныл сифтыгъта. Дурæн йæ хуылфмæ куы
бахæстæг сты, уæд Сатана лæппуты рарвыста, йæхæдæг дуры хуылф
бакъæртт кодта æмæ дзы лæппу райста. Рахаста Сатана лæппуйы æмæ йæ
байдыдта хъомыл кæнын, ном та йыл сæвæрдта Сослан.

Нарты фæсивæд æмгуыппæй Хъазæн фæзы æрæмбырд сты. Стыр симд
самадтой уыцы ран. Сосланæй хуыздæр ничи сарæхсти симынмæ Нарты
фæсивæдæй. Зæххыл куыд арæхсти, фæсивæды уæхсчытыл дæр афтæ
арæхсти Нарты скуыхт Сослан.
«Цæйут, ныр та нæ фæттæ бавзарæм!» — загътой Нарты фæсивæд,
бирæ куы фæсимдтой, уæд. Мысан æрæвæрдтой, æхсынтæ байдыдтой.
Нарты фæсивæдæй цæуылнæ разындаид рæстдзæвинтæ. Фæлæ дзы Сосланы
хуызæн иу дæр нæ фескуыхт фатæй: уыцы иу ран æмбæлдис йæ фат алы
æхстæн дæр.
Чысыл фалдæр, фурды был, ривæд кодтой фос. «Æххæст-ма бавзарæм
нæ тых дæр», загътой Нарты фæсивæд, «цомут фурды былмæ!» Бацыдысты
Нарты фæсивæд фурды былмæ. Уым-иу хъомы рæгъауæй раластой æнæхост
уæныджы; фæсивæдæй-иу ын исчи йæ сыкъатыл ныххæцыдаид æмæ-иу æй
фехстаид фурды сæрты, иннæ фарсмæ нæ кæмæн бахауа, зæгъгæ. Уыцы
æвзæрст фæкодтой сæхи, фæлæ дзы иуы бон дæр нæ баци уæныг фурды
фаллаг фарсмæ фехсын.

Нарты Сослан иу бон цуаны ацыд. Иу ран иу тæрхъус амардта,
æндæр ницæуыл сæмбæлди. Тæрхъусы бастыгъта, суæнгтæ йæ кодта, йæ
игæртæ йын уæхстыл бакодта æмæ сæ сфизонæг кодта, йе 'ннæ уæнгтæ
йын йæ цармы мидæг атыхта. Физонæг куы сфыхтис, уæд хуыцауæгас
загъта. Уый куы загъта, уæд тæрхъус фестади æмæ алыгъди. Йæ къухтæ
ныццагъта Сослан: «Ай хуызæн диссаг ма уыдзæни?! Тæрхъус амардтон,
суæнгтæ йæ кодтон, йæ игæртæ йын сфизонæг кодтон, ныр уæлæ
фæлидзы».
Тæрхъус æм фæстæмæ дзуры:
— Уый æппындæр диссаг нæу, диссæгтæ Гуымы' фцæгæн æтте ис.
«Уымæй диссагдæр цы у, уый куы нæ фенон, уæд гæнæн нæй»,
загъта Сослан йæхицæн æмæ сæхимæ 'рцыди, хæссынæн рæуæг, хæрынæн
адджын, ахæм хæринæгтæ скæнын кодта йæхицæн фæндагмæ, сбадтис йæ
бæхыл æмæ араст ис Гуымы бæстæм.

Сослан сфæнд кодта Нарты астæу бæрæгдæрæй фæцæрын. Уый тыххæй
йæ зæрды 'рæфтыди лæджы сæрдзæрмттæй æмæ рихидзæрмттæй кæрц
скæнын. Уыцы хъуыддаг никæй къухы æфтыди.
Сослан-иу лæг амардта, йæ сæры царм-иу ын æд рихитæ растыгъта,
афтæмæй æнæхъæн кæрцхор æрæмбырд кодта цæрмттæ. Кæрцхор ын куы
сысты, уæд сагъæс кæнын байдыдта, чи мын бахуыйдзæнис мæ кæрц æнæ
аиппæй, зæгъгæ.
Иу ран бадтис æртæ чызджы. Сослан уыдонмæ фæхаста йæ кæрцаг
хуыйынмæ. Чызджытæ сæрдзæрмттæм æмæ рихидзæрмттæм куы 'ркастысты,
уæд дзы чи йæ мады 'фсымæры сæрдзарм æмæ рихидзарм базыдта, чи
йæхи 'фсымæры, æмæ сагъæс кæнын байдыдтой, цы кæнæм, зæгъгæ.
Гæнæн нал уыди, æмæ загътой Сосланæн, райсом дын скæрддзыстæм
дæ кæрц, зæгъгæ. Рацыди Сослан дæр йæ хæдзармæ.

Нартыл ныккодта фыд зымæк æруарыдис залты мит. Сæ фосæн
бахæринаг ницыуал уыдис. Катайы бацыдысты, нæ фос цæмæй аирвæзын
кæнæм, зæгъгæ, нæ бæхтæ куы фæцагъды уой, уæд æнæбæх лæг
æнæбазыртæ маргъæй уæлдай куы нæ у.
Иу бон æрæмбырд сты лæгæвзæрстæй се стыр хæдзармæ æмæ уынаффæ
кæнынц, кæдæм фескъæрой сæ фос, ууыл. Дзурынц Уырызмæгмæ:
— Ды бирæ фæхаттæ, зоныс бæстæтæ иууылдæр,— чи зоны, ахæм
бæстæ фехъуыстаис, зымæг мит кæм нæ вæййы.
— Ахæм бæстæ бæргæ зонын,— загъта Уырызмæг,— денджызы был Тары
фыртты бæстæ: зымæг дзы кæрдæг уæрагмæ вæййы, йæ кæрдæг та —
астымгæрдæг-къуыстымхал. Уым нæ фос куы фæхизой, уæд сæ уромæг нал
бауромдзæн. Фæлæ зын у уырдæм фос аскъæрынмæ ныфс бахæссын. Дыууæ
'фсымæры сты уыдон —Мукара æмæ Бибыц. Сæ иуæй куы аирвæзой нæ фос,
иннæмæй уæддæр нæ аирвæздзысты.