Приветствую Вас Гость!
Меню сайта
Категории каталога
| УÆРХÆГ ÆМÆ ЙÆ ФЫРТТÆ [7] |
| УЫРЫЗМÆГ ÆМÆ САТАНА [7] |
| СОСЛАН [12] |
| СЫРДОН [9] |
| ХАМЫЦ ÆМÆ БАТРАДЗ [22] |
| АЦÆМÆЗ [2] |
| ХИЦНÆН КАДДЖЫТÆ [10] |
| НАРТЫ СÆФT [2] |
Наш опрос
Форма входа
Поиск
Ссылки
|
Статистика
В сети всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0
Осетия - Алания | Осетины - Аланы | Сарматы
| Главная » Статьи » НАРТЫ КАДДЖЫТÆ » УЫРЫЗМÆГ ÆМÆ САТАНА |
УЫРЫЗМÆДЖЫ ÆНÆНОМ ЛÆППУ
æрцыдысты. Сæ ныфс асаст Нартæн, сæ зæрдæ амард, сæ къухы ницыуал æфтыдис. Уый бæрц æгуыдзæгмæ, уый бæрц æдзæллагмæ æрцыдысты Нарты скуыхт фæсивæд, æмæ-иу Ныхасы бон-изæрмæ хуысгæйæ баззадысты. Куы сæм байхъуыстаис, уæд ма æрмæст мысыдысты сæ цард. «Æз уыцы ран фескуыхтæн, æз уæд фосы конды фæдæн»,— дзырдтой-иу Нарты адæм, Ныхасы бадгæйæ, æндæр сæ ничиуал кодта хорз карды кой, хорз фат æмæ æрдыны кой. Уæд-иу Сырдоны гадза рацыд Ныхасмæ æмæ-иу адæмæн сæ сæрты рахиз-бахиз кæнын байдыдта æмæ-иу кæмæн йæ былтæ астæрдта, кæмæн- иу йе 'рчъи бахордта, кæмæн-иу йæ рон фæлыг кодта йæ астæуыл. Уымæй тæригъæддагдæрмæ ма цæмæ бакастаид адæймаг! Иу бон куы уыди, уæд Уырызмæг Ныхасмæ рацыди. Кæсы, æмæ Нарты скуыхт æмæ фидауцджын фæсивæд цагъды мæрдтау хуыссынц уыцы ран, æмæ та сын Сырдоны гадза æнæуаг митæ кæны. Ныккæрзыдта Нарты Уырызмæджы зæрдæ, йæ пылыстæг лæдзæг фехста гадзайыл, æмæ дыууæ дихы фæци лæдзæг. Систа йæ лæдзæджы сæстытæ æмæ мæстæйдзагæй баздæхт фæстæмæ, сæ хæдзармæ. Лæдзæджы сæстытæ æрæппæрста æмæ йæ пылыстæг къæлæтджын бандоныл йæхи мæсты уагъд æркодта. Ныкъæскъæс кодта бандон йæ быны. — Дæ къæлæт æрфгуытæ цы 'рталынг кодтай, уыцы мæсты уагъд цæмæн æркодтай дæхи дæ къæлæтджыныл, мæ сæры хицау? Цы кодтай, чи дæ бафхæрдта?— фæрсы йæ Сатана. — Æфхæргæ мæ бæргæ ничи бакодта, фæлæ ма уымæй тынгдæр мæ зæрдæ цæуыл фæрисдзææ!— загъта Уырызмæг.— Нæ фæсивæд æнæ хæринагæй хæрз æдзæллагмæ æрцыдысты, Нарты Ныхасы ныффæлдæхтытæ сты æмæ хуыссынц, куыд сыл не 'мбæлы, ахæм хуыстæй. Сырдоны æнаккаг куыдз сæ сæрты рахиз-бахиз кæны, æмæ кæмæн йæ былтæ астæры, кæмæн йе 'рчъитæ бахæры, кæмæн йæ рон йæ астæуыл фæлыг кæны; уыдонæн та «ацу æттæмæ!» зæгъын сæ бон нал у. Не 'фсин, бирæ цæрæнбон мын куы нæ уаид, æмæ ма уыдоны иу æфсæст куы бакæнин! Уæд та сæ туг йæ бынат ссарид, сæ зæрдæ та сфидар уаид. — Ууыл та цы мæт кæныс?— загъта Сатана.— Ацу, æрбахон сæ, æз дын сæ иу лæджы хуызæн суазæг кæндзынæн: дæлæ, нæ къæбицтæ се дзаг куы сты алы хæрд æмæ алы нозтæй. Æмæ бахуыдта Сатана Уырызмæджы йæ иу къæбицмæ: къæбиц йæ тæккæ дзаг уыдис чъирийæ; бахуыдта йæ иннæ къæбицмæ: уый йе дзаг уыдис авджыдзагæй; бахуыдта йæ æртыккаг къæбицмæ: царæй зæхмæ амадæй лæууынц кæрæдзийы уæлæ скуытæ 'мæ базгуытæ уыцы ран. — Адон æппæт мын фервыстой Нарты стыр куывдтæй хуынтæн, ном ссарынæн,— зæгъы Сатана. Фæрухс ис Уырызмæджы цæсгом, æмæ дзуры Сатанамæ: — Уæдæ барæвдз кæн дæхи: Нарт иннабонæй-иннабонмæ цы фæхъауой, уымæй дзы фылдæр ис ацы ран. Æрбасидын кодта фидиуæгмæ Уырызмæг, хорз æй бафсæста æмæ йын загъта: — Цæугæ æмæ ныхъæр кæн Нартыл: «Йæ бон цæуын кæмæн у, уый цæугæ ракæнæд, цæуын йæ бон кæмæн нæу, уый хæсгæ ракæнут, сывæллон кæмæн ис авдæны, уый та йæ авдæн йемæ рахæссæд,— Ахсæртæггаты Уырызмæг куывд кæны æмæ уæ хоны!» Ацыди фидиуæг æмæ ныхъæр кодта: — О Нарт! Йæ бон цæуын кæмæн у, уый цæугæ ракæнæд, йæ бон цæуын кæмæн нæу, уый хæсгæ ракæнут, сывæллон кæмæн ис авдæны, уый та йæ авдæн йемæ рахæссæд,— Ахсæртæггаты Уырызмæг куывд кæны æмæ уæ хоны! Нарт уый куы фæхъуыстой, уæд ныххæррæтт кодтой æмæ æрæмбырд сты Уырызмæджы хæдзармæ иууылдæр, стырæй, чысылæй. Равæрдтой фынгтæ, æмæ Нарт куывды бадынц Уырызмæджы хæдзары иннабонæй- иннабонмæ. Уæд иуахæмы сæ арт æрмынæг ис. Уырызмæг сыстад йæ бандонæй æмæ сугсæттæнмæ рацыд. Гъа ныр сугтæ æрбамбырд кæнон, куыд загъта, афтæ сау хохæй сау тъыфыл цæргæс ратахти, Уырызмæджы йæ ныхты систа æмæ йæ дард, иу денджызы астæу, стыр дуры сæр æрæвæрдта. Сау æрдиаг байдыдта Уырызмæг, ацы æнамонд цæмæн фæдæн, зæгъгæ, цы уыдзынæн ацы ран, доны цъæхы йеттæмæ куы нæуал хох зыны, куы нæуал бæлас?! Бады дуры сæр æмæ алырдæм хъахъæны. Уалынмæ æризæр ис. Куы 'рталынг ис, уæд кæсы, æмæ донæй иу дуры рæбынæй рухс цæуы. «Цыдæриддæр уа, уæддæр ай циу, уый куы нæ басгарон, уæд нæ уыдзæни», загъта Уырызмæг æмæ дуры фæрсты йæхи доны ауагъта. Æмæ иу дуармæ ныфтыдис. Дуар бакодта, æмæ йæм рауадис æртæ чызджы — амæй ай рæсугъддæр, амæй ай хæрзконддæр, ахæм чызджытæ. — Æгас нæм æрцæуай, Уырызмæг, æгас нæм æрцæуай не 'мцекк! Мидæмæ, мидæмæ, фысым нæм бакæн!— цинтæ йыл кæнынц чызджытæ. Бакодтой йæ мидæмæ; кæсы, æмæ хæдзары бады зæронд ус. — Фарн уæ хæдзары уæд!— загъта Уырызмæг. — Фæрнæйдзаг у æмæ нæм æгас цу!— дзуапп ьш радта ус æмæ йæ æрбадын кодта къæлæтджын бандоныл. Акæстытæ кодта Уырызмæг алырдæм, ахаста йæ цæст хæдзары къуымты: хæдзарæн йæ бын цъæх авгæй уыд, йæ къултæ — æргъæу, йæ цар — сæууон стъалы. Дис кæны, мæнæ цы хорз хæдзар ис ацыденджызы астæу, зæгъгæ. Базыдта йæ, Донбеттыртæм кæй æрæфтыдис. Хæдзары хъазыд иу чысыл лæппу: куы иуырдæм азгъоры, куы иннæрдæм — йæ фезмæлдыл цæст нæ хæцы, афтæ рог. Уырызмæджы зæрдæ йæм бахъазыд æмæ йæм кæсгæйæ баззад. «Тæхудиаг у, ды кæй лæппу дæ!» — загъта йæхи нымæры. — Цы хур, цы къæвда дæ 'рхаста ацы бæстæм, мах рагæй дæр дæ фенынмæ куы бæллæм!— дзуры зæронд ус Уырызмæгмæ. Уырызмæджы зæрдæ фæфидар ис, уæдæ та бынтон сæфт нæ дæн, кæд мын ацы ран дæр æмцекктæ æмæ, мæ уындмæ чи бæллы, ахæмтæ разындис, уæд, зæгъгæ, æмæ сын радзырдта, куыд æгъдауæй æрæфтыдис Донбеттырты бæстæм, уый. Чызджытæ байдыдтой зилæнтæ кæнын. Кусæрттагæн ын бурæ нæл фыс æрбакодтой, Уырызмæгæн æй йæхицæн аргæвдын кодтой, арт бандзæрстой æмæ йын уадидæгæн бæркадджын фынг авæрдтой йæ разы. Уырызмæг, Нарты 'гъдаумæ гæсгæ, базыг цирхъы фындзыл бакодта æмæ кувы. Куывд куы фæци, уæд дзуры лæппумæ: — Лæппу, рауай, ацаход, мæ хур! Лæппу тагъд-тагъд базгъордта; Уырызмæгмæ куыд фæцæйхæццæ кодта, афтæ фæцудыдта æмæ размæ бахауди — цирхъ йæ зæрдæйы ауади. Æрхаудта лæппу, рæсугъд æрттиваг кæркусæгдидинæгау, бацагъта иæ гæндзæхтæ æмæ уайтагъд систа йæ рæзгæ уд. Фенкъард сты Уырызмæг дæр, бинонтæ дæр. Сабийы мард чызджытæ иннæ уатмæ ахастой. «Цæй æнамонд фæдæн ай, ацы фыдбылыз та мæм кæцæй касти?!» — загъта йæхи нымæры Уырызмæг æмæ фынгмæ нал æвналы. Уæд æм ус дзуры: — Исты ахæр, Уырызмæг! Цы 'рцыдис, уымæн фæрæз нал ис, Хуыцау ын гъе нырмæ 'рхаста йæ адзал. Фæлæ ма цæй хæрд æмæ цæй æндæр! Уыцы æнкъардæй сыстадис Уырызмæг æмæ рацыд, ус æмæ чызджыты та æдзард сабийыл кæугæ ныууагъта. Фæстæмæ та фестадис Уырызмæг, цæргæс æй цы дурыл æрæвæрдта, ууыл. Сау тъыфыл цæргæс дæр та фæзынд, систа та Уырызмæджы йæ тыхджын ныхтæй, хæссынтæ та йæ байдыдта æмæ йæ фæстæмæ сугсæттæны æрæвæрдта. Уым Уырызмæг сугтæ амбырд кодта йæ хъæбысы дзаг æмæ сæ æнкъардæй бахаста хæдзармæ. Нарт уæддæр бадынц куывды æмæ минас кæнынц, Уырызмæджы æрбацыд сæ фиппайгæ дæр ничи бакодта. Æрбадтис йæ бынаты Уырызмæг æмæ дзуры куывды адæммæ: — Рагон таурæгъ уын ракæнон æви æрыгон? — Рагон таурæгъ ма фехъуыстаиккам,— загътой куывды адæм,— фæлæ нын æрыгон таурæгъ ракæн. — Уæдæ уæ астæуæй кæд сыстадтæн, уый зонут?— дзуры Уырызмæг.— Æз ацыдтæн сугсæттæнмæ, арт бакæнон, зæгъгæ; сугтæ мæ хъаебысы куыд амадтон, афтæ сау хохæй ратахтис иу сау тъыфыл цæргæс, фелвæста мæ йæ тыхджын ныхтæй æмæ мæ ахаста денджызмæ. Уым мæ иу дуры сæр æрæвæрдта. Ницыуал зыдтон, цы ма акодтаин, уымæн. Изæры кæсын, æмæ донæй, иу дуры рæбынæй цæуы рухс. Мæхи ауагътон доны, цыдæриддæр уа, уæддæр æй хъуамæ басгарон, зæгъгæ, æмæ ныфтыдтæн иу дуармæ. Дуар бакодтон, æмæ мæм рауадис æртæ рæсугъд чызджы. Ныццин мыл кодтой, æгас нæм цæуай, не 'мцекк, зæгъгæ, æмæ мæ бакодтой хæдзармæ, йæ бын — цъæх авг, йæ къултæ — æргъæу, йæ цар та — сæууон стъалы, ахæм хæдзармæ. Хæдзары ма уыдис зæронд ус æмæ æнахъом саби. Нæ уазæджы хорз куы фениккам, зæгъгæ, мын кусарт акодтой бурæ нæл фыс. Куы сцæттæ ис, уæд мын æй мæ разы æрæвæрдтой. Ракуывтон, куыд æмбæлдис, афтæ, æмæ фæдзырдтон лæппумæ, рауай, ацаход, зæгъгæ. Аæппу тагъд æрбауади, фæцудыдта, æмæ мæ цирхъ йæ зæрдæйы ауадис. Фенкъард сты бинонтæ, мæхæдæг дæр, кæй зæгъын æй хъæуы, афтæ; хæргæ дæр ницыуал бакодтон æмæ уыцы æнкъардæй, хъынцъымгæнгæ, рацыдтæн хæдзарæй æмæ ссыдтæн, цæргæс мæ цы дурыл æрæвæрдта, уыцы дурмæ. Уалынмæ та æртахти уыцы сау тъыфыл цæргæс, йæ ныхты та мæ систа æмæ мæ фæстæмæ нæ сугсæттæны æрæвæрдта. Сатана иннæ хатæнмæ уыцы уац куы айхъуыста, уæд фæлæбурдта йæ рустæ 'мæ йæ дзыккутæм æмæ ныхъарæг кодта: — Ма мыл фæхудут, нæ хицæутты дзæбæхтæ æмæ зæрæдтæ, ныббарут мын, уæ разы дзыххæлдæй кæй кæуын, уый: иунæг сусæг æвæрæн ма мын уыдис мæ цæгаты, Донбеттыртæм; нæ йæ зыдта — балцы уыдис, куы райгуырдис, уæд; фæлæ та йæ уым дæр ссардта æмæ йæ æдзардæй йæхи къухæй йæ разæй барвыста мæрдтæм. Куыд ма цæрдзыстæм, нæ зæронд нын чи фæдардзæнис?! Адæм нынкъард сты æмæ сабыргай фæцыдысты сæ хæдзæрттæм. Ныттар кодта йæхи Уырызмæг. Худæгмæ нал худти, дзурæгмæ нал дзырдта, афтæмæй,— уæнтæбæрзонд æмæ сæргуыбырæй,— рацу-бацу кодта; рацыдис-иу Нарты Ныхасмæ æмæ-иу уым Фыд Рохгæнæн цъæх дурыл ныххуыссыд дæлгоммæ, афтæмæй цардис иу къорд рæстæджыты дæргъы. Нарты зæрæдтæ йын дзырдтой, дæхи цы хъынцъымæй марыс, Нарты хорз Уырызмæг, зæгъгæ, дæу йеттæмæ ма ахæм фыд искæуыл æрцыдаид! Æрхудти йæхиуыл Уырызмæг дæр æмæ та фыццагау хъæлдзæгæй æвдисын байдыдта йæхи. Цас рацыдаид, чи зоны, фæлæ та байдыдта куывдтæ кæнын Нарты Уырызмæг. * * * Лæппуйæн йæ буар Донбеттыртæ йæ сыджытыл сæмбæлын кодтой, йæ уд та атахти мæрдты бæстæм, æмæ уыцы ран Барастыры уæрагыл уыди йæ бадæн. Хъуыдыгæнæг æй куы нæ уыди, уæд лæппу тыхсын æмæ æнкъард кæнын байдыдта. Уæд æй иуахæмы Барастыр фæрсы: — Цæмæн æнкъард дæ, лæппу? Æмæ йын лæппу зæгъы: — Ацал-ауал азы рацыди, мæрдты бæстæм куы 'рбацыдтæн, уæдæй ардæм. Мæ фыд Уырызмæг ма æцæгæлон адæмы кой дæр кæны, фæлæ мæ кой - нæ, марды кæнд мын нæй, иннæ мæрдтæй уæлдай дзæгъæл дæн æз ацы ран. Барастыр, курын дæ — мæрдты бæстæй мæ ауадз: æз мæхæдæг куы нæ бакæнон мæхи кой, уæд мæ фыдæй рохуаты баззадтæн. Дзырд дын дæдтын: афæдзы кæндæн мæ цы хъæуы, уый куыддæр ссарон мæхи фæллойæ, афтæ фæстæмæ ам æмбæлдзынæн. — Дæ зæрдæхудт райсын мæ нæ фæнды, фæлæ уымæн фæрæз не 'рцæудзæн,— загъта Барастыр.— Куыддæр мæрдтæ уый базоной, афтæ дзы иу дæр ам нал фæлæудзæн,— ныр дæр тыхæйты лæууынц мæрдты бæсты. — Уымæн дын æз амал ссардзынæн: мæ Аласайæн йæ цæфхæдтæ фæстæрдæм асадздзынæн; мæрдтæ мæ фæдыл мæрдты дуармæ куы фæуой, уæд сын-иу зæгъ: «Æркæсут, æмæ кæд мæрдтæй æттæрдæм уа фæд, уæд уæ нал уромын, фæлæ æвæдза фæд мидæмæ у, уæд уын дзæгъæлы змæнтын, коммæ нæ кæсын аив нæу». Барастыр сразы ис. Лæппу йæ Аласайæн йæ цæфхæдтæ фæстæрдæм асагъта æмæ мæрдты бæстæй рафардæг ис. Йæ фæдыл иннæ мæрдтæ базмæлыдысты æмæ дуармæ сарæзтой сæ ных. — Кæдæм?— дзуры сæм дуаргæс. — Мах дæр нал лæууæм ацы ран, кæд æмæ искæмæн ардыгæй фæстæмæ фæндаг ис, уæд,— загътой мæрдтæ. — Хъуыддаг уал бамбарут, стæй равзардзыстут, цы уыл æмбæлдзæн бакæнын, уый, æркæсут уал фæдмæ. Мæрдтæ æркастысты, æмæ фæд мидæджы 'рдæм куы уыди, уæд та сæ алчи дæр æрынцад йæ бынаты. Уырызмæджы æнæном фырт, Донбеттырты хъан, Нарты хъæумæ бараст и. Ахсæртæггаты зæронд хæдзармæ бадзырдта. Дзурынмæ рацыди хæдзары æфсин Сатана. — Уырызмæджы агурын, кæд æмæ стæры ахæтиккам иумæ. Æмхицхæрæн Бæрæг обауыл æм æнхъæлмæ кæсдзынæн. Хæдзармæ баздæхт Сатана æмæ дзуры: — Лæгай, дæ зæронд сæр хъазинаг сси —дуармæ дæ иу æнæнтыст лæппу, саргъы гоппæй зынгæ дæр нæ кæны, ахæм, агуры æмæ дæ хоны стæры. Æмхицхæрæн Бæрæг обауыл, дам, дæм æнхъæлмæ кæсдзынæн. — Тагъд мæ барæвдзытæ кæн балцмæ, не 'фсин,— уыимæ мæ хæтæны цæугæ чи фена, уый мыл худгæ дæр фæкæндзæн, фæлæ æз ме 'гъдау нал фехалдзынæн, мæхи нал аивдзынæн зæронды 'рдæм: мæхицæн хæсыл цы нымадтон, уый æххæст кæндзынæн, цалынмæ мæ цæст æрттива, уалынмæ. Уырызмæг нырмæ дæр никæй ма аздæхта, чи йæ агуырдта, уыдонæй, ныр дæр нал аздахдзæн. Сатанайы нæ фæндыд, Уырызмæг уыцы лæппуимæ стæры ацыдаид, уый: куы 'ризæр ис, уæд ракодта æртæ мыдамæсты æмæ скуывта: — Хуыцауты Хуыцау, мæхи Хуыцау! кæд мæ истæмæн сфæлдыстай, уæд авд азы дæргъы цы мит, цы къæвда æруаринаг у, уый ахсæв куыд æруара, стæй зилгæ дымгæ, тухгæ уад куыд сыста, ахæм хорз мын ракæн — кæд æмæ уыцы æнæнтыст, уыцы фæхъæуинаг байсæфид, æмæ нæ зæронд баззаид нæ хæдзары. Уайтагъд арв æрбахгæдта. Уарын байдыдта æмæ æхсæв-бонмæ ныууарыд æнусы цъити æмæ залты мит, стæй сыстад зилгæ дымгæ, тухгæ уад æмæ бæстæ хаста: хæдзарæй хæдзармæ акæсæн нал уыди. Уырызмæг уæддæр сæударæй саргъ авæрдта йæ хъулон Æрфæныл æмæ араст ис. Миты лæгæрдгæ, тыхтæ-амæлттæй Æмхицхæрæн Бæрæг обаумæ куыд бахæстæджытæ ис, афтæ кæсы, æмæ обау сау дары, обауыл хуыссы лæппу, йæ саргъ — йæ нывæрзæн, æфтаугæ — йæ быны, нымæт — йæ уæлæ, йæ алыфарс авд мусуаты бæрц цъæх нæууæй лæууы, æмæ йæ Аласа астæумæ кæрдæгыл хизы. «Зæд у, дуаг у, æви, цымæ, цавæр диссаг у ай!» — загъта Уырызмæг йæхи нымæры. Уалынмæ бахæццæ ис обаумæ, лæппуйы уæлхъус æрурæдта йæ хъулон Æрфæны æмæ дзуры: — Цы фæдæ, лæппу, уæлæмæ! Фæндаг даргъ у, бон — цыбыр, цæуын хъæуы. Лæппу фестади, арæвдзытæ кодта йæхи, бæхыл абадт, æмæ фæцæуынц — разæй Уырызмæг йæ хъулон Æрфæныл, йæ фæстæ лæппу йæ Аласайыл. Цæуынц, цæуынц; зилгæ дымгæ, тухгæ уад нал æнцайы. Уырызмæджы хъулон Æрфæн мит фады йæ мæргъгæйæ; хаттæй-хатт дзы афсæры йæ бырынчъытæ. Лæппуйы бæх йæ фæстæ сау зæххыл хизгæ цæуы. Æрфæны æууæлтæ хорз нал сты — фæллайын байдыдта. Уæд лæппу дзуры Уырызмæгмæ: — Цы фæнды худинаг фæуæд,— æз цæуын разæй, стæй кæстæрæн разæй ацæуын мауал уæд худинаг ардыгæй фæстæмæ! Куыддæр аразæй ис, афтæ мит авд мусуаты бæрц сау кодта йæ бæхы улæфтæй, æмæ йæ фæстæ Уырызмæджы Æрфæн цыди сауыл. Ауадысты иудзæвгар. Уырызмæг дзуры: — Лæппу, рацыдыстæм хæтæны æмæ уынаффæ бакæнæм: кæдæм цæуæм, кæм фæлæбурæм? — Æнæхæрд бæстæ ма дын цы ран ис, уырдæм мæ фæхон,— загъта лæппу. — Ахæм бæстæ ма мын бæргæ баззад — Терк-Турчы бæстæ, уый хуызæн ма хъæздыг бæстæ уæвгæ дæр нæ уыдзæн: фысвос зæгъай, стурвос, бæхрæгъæуттæ,— аздахын дæр сæ нæ фæразынц сæ гæстæ, фæлæ æнцон нæу ныфс бахæссын уырдæм: ахизын æм хъæуы денджызыл, стæй рæгьæуттæ, дзугтæ хъахъæнынц æфсæн уырс, æфсæндзых бирæгъ æмæ æфсæндзых хъæрццыгъа. — Уæдæ уырдæм дарæм нæ фæндаг, нæ амонд бавзарæм, чи зоны, æмæ нæ къухы исты бафта,— загъта лæппу. Денджызы былмæ бахæццæ сты. Сæ бæхтæ фæцарæзтой денджызы; доны кæсагау архайдтой бæхтæ æмæ уайтагъд иннæ фарс фесты. Æрынцадысты денджызы был. Лæппу хорз цынадта йæ бæхы, стæй фелвæста æнæдон сасым æмæ йæ уымæй байсæрста; уый фæстæ йæ уырыл стулын кодта. Ноджы та йæ байсæрста сасымæй, хуырджыны йæ стулын кодта, æмæ Аласа хохы йас сси. Æвæдза, Терк-Турчы рæгъæуттæм бахæццæ сты, афтæ æрхызтысты сæ бæхтæй. Лæппу ракъахта дыууæ уæрмы, иу — йæхицæн, иннæ — Уырызмæгæн æд бæх, æмæ загъта: — Уырызмæг, ныртæккæ мæ бæх хæцын байдайдзæни æфсæн уырсимæ. Райдианы хæцдзысты зæвæтæй, æмæ сæ болат цæфхæдтæ кæрæдзиуыл хойын куы сисой, уæд ахæм арт ссæудзæни, æмæ зæххы цъар судздзæни. Хъахъæн дæхи. Уæлæмæ ма скæсай: фыдбылыз дыл сæмбæлдзæни. Уый фæстæ лæбурдзысты кæрæдзимæ дæндагæй, хæцдзысты армаццагæй. Сæ комы тæфæй сыстдзæн ахæм дымгæ, æмæ зæххы цъар уылынджы бæрц хæсдзæн. Фæдзæхсын дын: дæ бынатæй ма фезмæлай, на 'мæ дæ куый- дур, куый-хъæд бакæндзæн. Афон куы уа, уæд дæм бæрæг уыдзæн мæхицæй. Хæцынæй нал ауæрдынц æфсæн уырс æмæ Аласа. Сæ болат цæфхæдты цæхæрæй ахæм арт сцырын ис, æмæ зæххы цъар судзы. Йæхи нал баурæдта Уырызмæг, скасти уæрмæй, æмæ схæцыдысты йæ даргъ зачъетæ. Лæппу йæм фæцарæхст, ахуыссын кодта зачъетæ æмæ загъта: — Амæй фæстæмæ фæтк фæуæд, дæ зачъетæй ма цæй бæрц баззад, уый дæргъæн зачъетæ дарын! Банцадысты æфсæн уырс æмæ Аласа зæвæтæй хæцынæй; бавнæлдтой дæндагæй æмæ армаццагæй. Ракодта ахæм дымгæ, æмæ зæххы цъар уылынджы бæрц хаста. Нал та фæлæууыд Уырызмæг — йæ сæр сдардта уæрмæй, æмæ йын дымгæ йæ сæры кæхц айста æмæ йæ фæхæссы. — Æгъуыстуай куыд фæдæн, гъе, мæ хистæр æнæ сæры кæхцæй зайдзæн!— загъта лæппу æмæ сгæпп кодта уæрмæй. Сæры кæхц тулгæ- тулын рацахста. Уырызмæджы сæрыл æй æркодта æмæ дзуры: — Амæй фæстæмæ Нартæн сæ сæры кæхцытæ сисгæ мауал уæнт! Уый размæ-иу Нартæй алчи дæр систа йæ сæры кæхц, æрдаста-иу æй æмæ та-иу æй фæстæмæ ныккодта. Бæхтæ хæст нæма фесты, афтæ сыл æфсæндзых бирæгъ йæхи рауагъта. Лæппу йыл фат суагъта, æмæ,— дæ балгъитæг уыйау,— фæмард ис бирæгъ уыцы ран. Лæппу йын йæ хъус слыг кодта æмæ йæ йæхимæ бафснайдта. Уалынджы æфсæндзых хъæрццыгъа дæр ратæхы; лæппу та уымæ дæр фæцырд ис, фатæй йæ фехста, æмæ хъæрццыгъа зæххыл йæ базыртæ батылдта. Уымæн дæр та лæппу ракъуырдта йæ сæр æмæ йæ афснайдта. Æфсæн уырс æмæ Аласа кæнынц сæ хæсты кой. Уырс фæлæбуры Аласамæ, æмæ байдзаг вæййы йæ дзых дур æмæ хуырæй. Фæстагмæ Аласайæн байдыдта тынгдæр æнтысын. Æфсæн уырс зæххы афсæрста йæ зонгуытæ. Лæппу баскъæфта йæ саргъ, уыцы хуызæнæй йæ авæрдта уырсыл æмæ балиуырдта йе рагъмæ. — Цы фæдæ, Уырызмæг? Тæргæ тагъд Терк-Турчы рæгъæуттæ, æз цæуон æмæ фехъусын кæнон сæ хицæуттæн! — Фæлтау нæ фæндаг дарæм, сурæг нæ нæй, тыхгæнæг иннæ ахæм,— загъта Уырызмæг. — Уый мæ сæрмæ нæ бахæсдзынæн. Стæй нæ фосы конд æнæ фæдисæй атæрæм, уый аккаг дæр нæу. Æфсæн уырсы базмæлын кодта, Терк-Турчы дзыллæ куывды кæм бадтысты, уым балæууыди æмæ дзуры: — Фæдис, Терк-Турк, уæ рæгъæуттæ уын фæтардæуы! Кæстæртæ хистæртæн фехъусын кодтой уацхъуыд. Хистæртæ загътой: — Уый хæрд, нозт чи агуры, ахæм уыдзæни; ацæут æмæ йæ æрбакæнут нæ размæ, мах ын уазæджы уынд фæкæнæм. Кæстæртæ ауадысты лæппумæ æмæ йæ мидæмæ хонынц. Лæппу æрхызт æфсæн уырсæй. Бæхбæттæныл æй бафтыдта æмæ хистæрты размæ бацыд. Фынгтыл рахаста йæ цæст. Систа æфсæндзых хъæрццыгъайы сæр æмæ æфсæндзых бирæгъы хъус. Сæр хистæрты фынгмæ баппæрста, хъус — кæстæрты размæ æмæ загъта: — Хистæртæ, сæр хъуаг уыдыстут, æмæ уын мæнæ уый сæр; сымахæн та, кæстæртæ, мæнæ хъус, æгъдау куыд амоны, уымæ гæсгæ, уæртæ уын, уæдæ, бæхбæттæны та уе 'фсæн уырс. Хорзау нал фесты æмбырды адæм: ныфс сæ кæмæй уыди, уыдон сæ къухæй фæцух сты. Лæппу рауади, йæхи баппæрста æфсæн уырсыл æмæ араст ис Уырызмæгмæ. Хъæугæронмæ куы рахæццæ ис, уæд кæсы, æмæ урсхил зæронд ус æхсæз обауы æхсæн бады æмæ радыгæй обæуттæм кæуы, хъарджытæ сæм кæны. «Ай та цавæр диссаг уа?» — загъта лæппу йæхи нымæры. Уалынмæ йæм зæронд ус дзуры: — Æруай, мæ дзидзи мын дæ дзыхы акæн, фæдисæй тас нæу нырма: чи зоны, кæд срæвдз уыдзысты?! Фæлæ дæм кæй дзурын, уый дæм диссаг ма фæкæсæд. Авд фырты мын уыди, æмæ дзы æхсæзæй бавдæлон дæн, мæнæ дын адон сæ обæуттæ,— мæрдты бæстæм аивгъуыдтой знаджы къухæй, Терк-Турчы рæгъæутты фæстæ фæдисы уайгæйæ. Тыхгæнæг дæ: бæрæг у дæ ахастыл. Фæдис дыл стыхджын уыдзæн, мæ фырт уайдзæн сæ разæй, тыхсын дæ кæндзæн, фæлæиу ын мæн тыххæй, сидзæргæс усы тыххæй, ныггæдзæ кæн,— мæ иунæг фæуæд де уазæг! Лæппу æфсæн уырсæй æргæпп кодта, бауади æмæ идæдз усы дзидзи акодта йæ дзыхы æмæ йын дзырд радта, Нæртон лæджы дзырд, йæ иунæг фыртæн ын кæй ницы кæндзæн, уый тыххæй. Зæронд ус бацамыдта лæппуйæн, йæ фырт цы хуызæн уыдзæн фæдисы, уый. Лæппу та абадти æфсæн уырсыл æмæ тæргæбæхæй Уырызмæджы цур фестад. Денджызы сæ фосы конд баскъæрдтой æмæ иннæ фарс фесты. Фæцæуынц, æмæ сæ мæнæ иу барæг йæ разæй æрбатымбыл кæны. — Цæугæ, Уырызмæг, ды фосы кондимæ, фæдисимæ истæмæйты архайдзынæн мæхæдæг. Барæг фестад йæ уæлхъус. — Гъæ, куыдзæй чи райгуырди, уыцы куыдз,— дзуры барæг,— кæй фос фæтæрыс, кæ? Фæцæудзынæ мын, кæд лæг уай, уæд,— æмæ лæппуйы фæрсты фæттæ бындзытау тæхын байдыдтой. — Дзырд радтон дæ мадæн, йæ дзидзи йын мæ дзыхы бакодтон, мад дзы загътон,— ма мæ хъыг дар, ауадз мæ мæ фæндагыл,— дзуры йæм фæстæмæ лæппу. Фæдисон коммæ нæ бакаст. Æгæр-æгæр куы стыхсын кодта лæппуйы, уæд уый дæр фат суагъта, æмæ фæдисонæн дарæсæй буары æхсæн суад, бæхæй йæ айста æмæ йæ зæхмæ нывдызта. Схæц-схæц ма бæргæ фæкодта фатыл фæдисон, фæлæ йын фат змæлын дæр нал бакуымдта. Фæдис æй уыцы хуызæнæй æрбаййæфтой. Уыдон дæр фæцархайдтой фатыл, фæлæ йын сæфтауынæн ницы бафæрæзтой. Уæд баздæхтысты æмæ йын цирхъæй ныллыг кодтой йæ дарæс æмæ йæ афтæмæй суæгъд кодтой. Хæцын байдыдтой фæдисонтæ лæппуимæ. Хæцынц, æмæ разæй лæппу цæгъды фæдисонты, фæсте та сæ сæ туджы зæй ласы. Афтæмæй сæ æрдæг фæкодта. Чи ма сæ баззад, уыдон куы бамбæрстой, сæ бон ын ницы бауыдзæн, уый, уæд фæстæмæ аздæхтысты. Уырызмæг æмæ лæппу 'рбатардтой сæ фосы конд Нартмæ. Уарæн фæзы сæ æрурæдтой. Æмæ лæппу дзуры Уырызмæгмæ: — Ды хистæр дæ, æмæ хъуамæ фосы конд ды байуарай! — Æз сæ нæ байуардзынæн: фос ды фæкодтай,— загъта Уырызмæг. Уæд лæппу иу урс гал рахицæн кодта фосæй æмæ йæ хицæнæй æрбаста зæлдаг синагæй, иннæ фос æртæ дихы акодта æмæ загъта: — Мæнæ дын уый дæ хистæрæггаг, иннæ дын æмбалы хай, æртыккаг та дын мæхи хай; ацы галæй та мæнæн мæ афæдзы кæнд ахицæн кæ. Дунеты дæр ма хыгътай мæрдтæм, æрмæст мæ ном — дæ фырты ном, дæхи къухæй мæрдтæм чи бацыди Донбеттырты хæдзары, уый ном,— ницæмæй ссардтай. Йæхæдæг йæ Аласайыл абадтис, хæрзбон загъта Уырызмæгæн æмæ араст ис мæрдты бæстæм. Уырызмæг йæ цæсты сыг æрызгъæлдта æмæ йæм фæсте хъæр кæны: — Иу каст ма мæм уæддæр фæкæн! Лæппу йæм нал фæкаст, мæ рæстæг нал у, зæгъгæ. Уырызмæг рæгъауы раскъæрдта æмæ, Сатанамæ куы 'рхæццæ ис, уæд æм дзуры: — Уæ, не 'фсин, ды йæ цинæй кæмæн цардтæ æмæ йæ уындæй кæмæн нæ бафсæстæ, уыцы лæппуимæ дын уыдтæн æз хæтæны! Сатана Уырызмæджы уым фæуагъта, афтæмæй лæппуйы сурын байдыдта, сурын байдыдта æмæ йæм куы бахæстæг ис, уæд æм хъæр кæны: — Уæ, кæй цинæй цардтæн æмæ кæй уындæй нæ бафсæстæн, дæ уынд мын ма бахæлæг кæ, дæ цæсгом ма мæм фездах! Лæппу йæм фæстæмæ нæ фæзыддис, фæлæ йæм рахъæр кодта: — Рæстæг мын нал ис,— хур аныгуылд. Сатана куы бамбæрста, ай мæм нал ракæсдзæни, зæгъгæ, уый, уæд, мæгуырæг, скуывта: — Хуыцауты Хуыцау, мæ Хуыцау! кæд ды мады зæрдæйы кæсын зоныс, уæд ма хæхтыл дыдзы хур æрбакæсын кæн! Æмæ уæд хæхтыл дыдзы хур æрбакасти. Уалынджы бахæццæ ис лæппу мæрдты дуармæ æмæ дуаргæсмæ бахъæр кодта: — Дуар бакæн! — Афон нал у, хур аныгуылди,— радзырдта йæм дуаргæс. — Нырма раджы у, уæлæ ма хæхтыл хур кæсы,— дзуры та йæм лæппу. Дуаргæс дуар бакодта. Лæппу, мидæмæ бахизон, зæгъгæ, куыд загъта, афтæ иу здæхт фæкодта Сатанамæ. Сатана йын йæ фæччитæ æмæ йæ цæсгом иу уынд акодта æмæ лæппуйыл йæ къухдарæн фехста. Къухдарæн лæппуйæн йæ къухыл абадти, æмæ йæ йемæ мæрдтæм бахаста. Уым та Барастыры уæрагыл сбадти. Сатана дæр фæстæмæ раздæхти, æмæ уыцы урс галæй сæ лæппуйæн стыр хист скодтой, иннæ фос байуæрстой Нарты мæгуыртæн. | |
| Категория: УЫРЫЗМÆГ ÆМÆ САТАНА | Добавил: Рухс (07.09.2009) | |
| Просмотров: 1881 | Рейтинг: 0.0/0 | |
Схожие материалы:
| Всего комментариев: 0 | |
